युनायटेड स्टेट्स डिपार्टमेंट ऑफ अग्रिकल्चर (USDA) ने प्रसिद्ध केलेल्या ताज्या अहवालानुसार भारताच्या कापूस उत्पादनात घट झाली आहे आणि त्यामुळे कापसाच्या किमतीवर होणाऱ्या परिणामाची चिंता वाढली आहे. सुरुवातीपासूनच उत्पादनात घट झाल्याचे शेतकरी सांगत आहेत, मात्र उद्योगांनी उत्पादन जास्त असल्याचे कायम ठेवले. USDA ने आता स्पष्ट केले आहे की भारतातील कापूस उत्पादन 313 लाख गाठींवर घसरले आहे आणि ही परिस्थिती किंमत सुधारण्यासाठी अनुकूल आहे. अहवाल आणि त्याचे परिणाम येथे जवळून पहा.
जागतिक कापूस उत्पादन आणि वापर
USDA च्या मार्च महिन्याच्या कापूस उत्पादन आणि वापरावरील अहवालात असे म्हटले आहे की जागतिक कापूस उत्पादन आणि वापर गेल्या वर्षीच्या तुलनेत कमी राहील. जागतिक शिल्लक साठा 64 लाख गाठींनी अधिक असेल असा अंदाज आहे. अमेरिका, भारत, पाकिस्तान आणि बांगलादेश या देशांत यावर्षी कापसाचे उत्पादन घटले आहे. चीनमध्ये मात्र उत्पादन वाढले आहे.
भारताचे कापूस उत्पादन आणि वापर
USDA च्या मते, गेल्या हंगामात भारताने 3.12 दशलक्ष गाठी कापसाचे उत्पादन केले. तो यंदा ३१३ लाख गाठींवर स्थिरावणार आहे. तर खप गेल्या हंगामातील 32 लाख गाठींनी कमी होऊन 288 लाख गाठी होईल. कापूस निर्यात 1.9 दशलक्ष गाठींनी कमी होऊन 2.8 दशलक्ष गाठी होईल, असा अंदाज USDA ने व्यक्त केला आहे.
कापसाच्या भावावर परिणाम
यंदा जागतिक कापूस खप कमी होण्याची शक्यता असली तरी चीन, पाकिस्तान आणि बांगलादेशातून कापसाला मागणी आहे. गेल्या वर्षीच्या तुलनेत यावर्षी चीनची कापूस आयात 9.6 दशलक्ष गाठींवर थोडी कमी होईल. पाकिस्तान यावर्षी 5.5 दशलक्ष गाठी कापसाची आयात करणार असून, गेल्या वर्षीच्या आयातीइतकेच आहे. मात्र, बांगलादेशची कापूस आयात यावर्षी ५ लाख गाठींनी कमी होण्याची शक्यता आहे.
एल-निनोचा देशातील मान्सूनवर परिणाम झाल्यास कापसाच्या किमतीत चांगली वाढ होण्याची शक्यता आहे, असे कृषी बाजार तज्ज्ञांचे मत आहे. USDA चा कापूस उत्पादनाचा अंदाज कापसाच्या किमतीला आधार देईल, असे तज्ज्ञांचे मत आहे.
कापसाचे सध्याचे भाव आणि दबाव
आज कापसाला सरासरी ७,८०० ते ८,२०० रुपये दर मिळत आहे. कापसाचे दर कमी असल्याने अनेक शेतकरी घाबरून विक्रीही करत आहेत. त्यामुळे दरावर ताण आला आहे. मार्च महिन्यातच शेतकरी कापूस विकणार असा अंदाज असल्याने बाजारपेठेवर दबाव आहे.
भविष्याचा अंदाज
USDA भविष्यात आपल्या कापूस उत्पादनाचा अंदाज बदलू शकते. त्यामुळे देशातील उत्पादनात मोठी घट झाल्याचे स्पष्ट झाले आहे. त्यामुळे पुढील हंगामासाठी उर्वरित कापूस कमी पडणार आहे. त्यातच सध्या अल निनोच्या बातम्या येत आहेत. एल-निनोचा आपल्या मान्सूनवर किती परिणाम होईल? हे आता सांगता येणार नाही. मात्र एप्रिल किंवा मे महिन्यात चित्र स्पष्ट होऊ शकेल.
निष्कर्ष
नुकत्याच झालेल्या USDA अहवालाने भारतातील कापूस उत्पादनात घट झाल्याची पुष्टी केली आहे, ज्यामुळे येत्या काही महिन्यांत कापसाच्या किमतीला समर्थन मिळेल अशी अपेक्षा आहे. जागतिक कापूस उत्पादन आणि खप गेल्या वर्षीच्या तुलनेत कमी राहण्याचा अंदाज असताना, चीन, पाकिस्तान आणि बांगलादेशातील मागणी बाजाराला चालना देत आहे. तथापि, पावसाळ्याच्या हंगामावर एल-निनोचा संभाव्य परिणाम आणि मार्चमध्ये व्यापाऱ्यांनी आर्थिक व्यवहार पूर्ण करणे यासारख्या अनिश्चिततेमुळे कापसाच्या किमतीत अल्पावधीत चढ-उतार होऊ शकतात. असे असूनही, तज्ज्ञांनी असे सुचवले आहे की शेतकऱ्यांनी बाजार विश्लेषणाच्या आधारे लक्ष्यित किंमत ठरवून त्यांचा कापूस टप्प्याटप्प्याने विकला पाहिजे. एकूणच, भारतातील कापूस उत्पादनात झालेली घट कापसाच्या किमती आणि एकूणच उद्योगासाठी अनुकूल परिस्थिती दर्शवते.